هێرۆ ئیسماعیل عارف
قوتابی هەتا قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی ئەوەی ئێستا پێی دەڵێن بنەڕەتی و دواناوەندی تەواو دەكات، بە هیلاك دەچێ، چونكە ئەگەر هەر ساڵێكی خوێندن وەكو خۆی (واتا بێ مانەوە) تێپەڕێنێت، ئەوا دەكاتە دوانزە ساڵی تەمەنی، ئەمە جگە لەو قوتابیانەی كە هەر یەكێك لەوانەی دواكەوتوون بە هەر هۆكارێك بێت زیاتر لە دوانزە ساڵی تەمەنیان بە خوێندنەوە دەڕوات. ماندووبوون و هەندێك جار بێ ئومێدی و هەندێك جاریش هاتنە پێشەوەی كێشە و گرفتی زۆر بۆ قوتابییەكە، چ لە رووی خوێندن و چ لە رووی كێشەی كۆمەڵایەتی و خێزانیی، یاخود كێشەگشتییەكانی وەكو كێشەی ئابووری و سیاسی، بە تایبەتی كە ئێمەی خەڵكی ئەم كوردستانە نەمازانیوە و نەمانبینیوە ساڵێك لە ژیانماندا بێ كێشەی سیاسی یان ئابووری یان سەربازی یان… تێپەڕێین، هەر بۆیە لەو نێوەندەدا وەكو زۆر بواری تر، بۆ قوتابی بواری پەروەردە و فێركردن دەبێتە بارگرانی و سەختییەك كە زۆر جار وەك وتم نا ئومێدی لەلای قوتابی دروست دەكات، بەڵام لە كۆتاییدا هەرچی ئەو بارگرانی و كێشە و گرفت و نائومێدییانەی كە بۆی دروست دەبێت، دوای وەرگرتنی نمرەی كۆتایی پۆلی دوانزە و تەواوبوونی ئەو قۆناغە و هەنگاونان بۆ قۆناغێكی نوێ كە پێی دەگوترێت خوێندنی زانكۆ، هەموو ئەوانەی رابردوو بەرە بەرە لەبیر دەكرێن.
قۆناغی خوێندن لە زانكۆ
بۆ خوێندن لەم قۆناغە نوێیەدا هەر كە قوتابی لە قوتابخانە وەردەگیرێ تاوەكو پۆلی دوانزە تەواو دەكات، چ خێزانەكان واتا خودی دایكان و باوكان یاخود هاورێیان و كەس و كاری قوتابییەكە هەموو هەوڵێك دەدەن منداڵەكانیان وەها تێبگەێنن كە خوێندن لە زانكۆ ئاسانە و ئەو بارگرانییەی لە قوتابخانە لەسەر شانیان بوو، نامێنێ! بێگومان ئەم قسەیە لەلایەكەوە راست نیە و لەلایەكی دیكەشەوە راستە، چۆن؟
خوێندن لە زانكۆ وەك بارگرانی!
كاتێك قوتابی نمرەیەك بە پێی ئەو بەشەی كە خۆی ئارەزووی دەكات، بەدەستی ناهێنێت، ئەوا ناچار دەبێت بچێتە بەشێك كە لەوانەیە هەر بیریشی پێوە نەكردبێتەوە، یان قوتابییەك نمرەیەكی زۆر باش بەدەست دەهێنێ، بەڵام ئەو خۆی ئارەزووی بەشێك دەكات و دایك و باوكیشی دەیانەوێت بچێتە بەشێك كە لە ئاستی نمرەكەیدا بێت نمونە (پزیشكی و ئەندازیاری) كە ئەمەش كارەساتە گەورەكەیە و بەرای من ئەوپەڕی هەڵەی دایكان و باوكانە كە لەوان وایە ئەگەر منداڵەكانیان لەو دوو بەشە نەخوێنن ئەوا چارەنووس و ئایندەیان باش و سەركەوتوو نابێت! هەر بۆیە خوێندن لە زانكۆ دەبێتە بارگرانییەك وێنەی نەبێت، وانەكان ناخۆش دەبن و دۆزینەوەی رێگە چارەش سەخت دەبێت، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی زۆرێك لەو قوتابیانە سەركەوتنی ئارەزوومەندانە لەو بەشە بەدەست نەهێنن و نەتوانن بگەنە ئاستێك كە هیچ نەبێت تا رادەیەكی كەمیش لەو بوارەدا داهێنان بكەن، بەڵكو خوێندنەكە دەبێتە لەكۆڵ خۆكردنەوە، زیاتر لەو خوێندنەی چەند ساڵی قوتابخانەكەیان.
بە ئاسانی تێپەراندنی خوێندن لە زانكۆ
كاتێك قوتابی بە پێی ویستی خۆی دەچێتە بەشێكی زانكۆ، كاتێك قوتابی نمرەیەكی بەرز دەهێنێ و دایكان و باوكان رێگای سەركەوتنی بۆ ناكەنەوە، بەڵكو ئەو ئازادییەی دەدەنێ خۆی بۆ خۆی چارەنووسی خۆی هەڵبژێرێ، كاتێك قوتابی ئەو نمرەیەی كە بۆ بەشێك دەیوست بە دەستی ناهێنێ، بەڵام خێزانەكەی هەر دەبێتە پاڵنەر و پشتگیر و پێی دەڵێت بەشێكی تر هەلبژێرە كە بزانێت تێیدا سەركەوتوو دەبێت، ئەوا لەو كاتەدا قوتابی بە دڵێكی فراوانەوە، بە پشتگیری و پاڵنەری دایك و باوكییەوە، بە خۆشحاڵییەوە دەچێتە ناو پرۆسەی خوێندن لە زانكۆدا
لەو هەردوو حاڵەتەی كە ئاماژەم پێ كردوون، وانەكانی كە دەخوێنرێن هیچ گۆڕانكارییان تێ ناكەوێ، بەڵكو هەر بەشەو خوێندنی خۆی دەكات وەك چۆن لە سیستەمەكەدا دەستنیشان كراوە، ئەمە لە كاتێكدا خوێندن لە زانكۆ بە هیچ جۆرێك ئاسان نیە، بەڵكو سەختیشە. ئینجا ئەوەی لەو دوو حاڵەتەدا جیاوازە، تەنها حاڵەتی دەروونی قوتابییەكەیە بە پشتگیری و پاڵنەریی ماڵباتەكەی كە وای لێدەكات بە ئاسانیی و بە ئاسایی خوێندنی زانكۆ تێپەڕێنێ، چونكە هەر دایكان و باوكانن قورسایی دەخەنە سەر حاڵەتی دەروونی منداڵەكانیان و وایان لێ دەكەن ئەو خوێندنە ببێتە مۆتەكە و كەمترین تام و چێژی لێ وەرگرن، ئاخر خوێندن ئەگەر ئارەزوومەندانە نەبوو، ئەگەر پڕ بە دڵی قوتابییەكە نەبوو، ئەگەر بەوپەڕی حەز و خۆشەویستییەوە نەبوو، هیچ كات جێی دڵخۆشی نابێت و سەركەوتن و داهێنان نابێت
بۆچی خێزانەكان ئەو فشارە دەخەنە سەر رۆڵەكانیان؟
لە سەرەتای بابەتەكەدا ئاماژەم بە پرۆسەی خوێندن كرد كە دوانزە ساڵە و هەندێك جاریش دەبێتە زیاتر لە دوانزە ساڵ ئەگەر قوتابییەكە چەند ساڵێك دواكەوێت، بۆیە لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەو فشارە بكەم كە دایكان و باوكان لە كاتی خوێندندا دەیخەنە سەر منداڵەكانیان
زۆر جار دایكان و باوكان دووچاری رەخنە دەبنەوە بەهۆی ئەو فشارەی دەیخەنە سەر منداڵەكانیان، ئینجا لەبەر ئەوەی پرۆسەی خوێندن لەم وڵاتەدا بەو جۆرەیە و فشار دەخاتە سەریان، و هەروەها ئەوان دەزانن هەموو ئەو رەنج و ماندووبوونەی چەشتوویانە، هەموو ئەو دەردەسەری و نەهامەتییەی بەهۆی خوێندنی منداڵەكانیانەوە بینیویانە، بەرهەمەكەی لە پۆلی دوانزەدا دەدوورنەوە، هەر بۆیە فشار دەخەنە سەر رۆڵەكانیان ئەوانەی لە پۆلی دوانزەن، ئەو فشارە تەنها بۆ ئەوان نیە، بەڵكو بۆ سەر هەموانە، چونكە هەموو پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و پەیوەندییەكانی سۆشیال میدیاشیان دەپچرێنن بۆ دروستكردنی كەشێكی ئارام بۆ قوتابییەكەیان، كەواتە ئەوانیش واتا ئەو (دایك و باوك)انەش ناهەقیان نیە
ئێمە لە هەرێمی كوردستاندا حكومەتەكەمان هەمیشە هەوڵی داوە لە هەموو بوارەكاندا هاوشانی وڵاتە پێشكەوتووەكان بێت، ئێدی لە هەوڵەكانی چەند سەركەوتوو بووە یان نا، گرنگ هەوڵدانەكەیە، بەڵام پێش هەر بوارێكی تر، بەڕای من پێویست بوو خوێندن و پرۆسەی خوێندن ببێتە یەكەمین هەنگاوی حكومەت بۆ ئەوەی گۆڕانكاری تێدا بكرێت. ئاخر كاتێك كە ئێمە دەڵێین هاوشانی وڵاتە پێشكەوتووەكان بین، دەكرێت خوێندنەكەی بەو شێوەیە بێت؟ مەبەستم لەو شێوەیە ئەوەیە كە لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا، قوتابی ئەو دوانزە ساڵە تەواو دەكات، بە كۆی نمرەی پۆلی دوانزە یاخود كۆی نمرەكانی پۆلی دە و یانزە و دوانزە ناچێتە زانكۆ، بەڵكو لە دوای هەموو ئەو خوێندنە تاقیكردنەوەیەك بە پێی ئارەزووی قوتابییەكە بۆ ئەو بەشەی دەیخوازێت پێی دەكرێت، ئەگەر سەركەوتوو بوو ئەوا وەردەگیرێت، و ئەگەریش سەركەوتوو نەبوو ئەوا چانسی دیكەی پێ دەدرێت و تاقیكردنەوەی دیكەی پێ دەكرێت، ئیتر بەو شێوەیە نە فشاری دەروونی لەسەر خێزانەكان دەبێت و نە لەسەر خودی قوتابییەكە، راستە فشاری هەوڵدان بۆ سەركەوتن هەر دەمێنێ، ئەوەش خۆشترین فشارە، بەڵام بەو رادەیە نیە كە بڵێن چارەنووسی ئەو قوتابییە لە یانزە ساڵی خوێندنەكەی و دوانزەیەمین ساڵیدا دەركەوێت، چونكە لە كۆتاییدا ئەو قوتابییە تاقیكردنەوەیەكی پێ دەكرێت بۆ ئەو بەشەی كە خۆی ئارەزوویەتی، نەك ناچاربێت لە بەشێكی زانكۆ بخوێنێت، لەبەر ئەوەی نمرەی پێویستی بەدەست نەهێناوە یان خێزانەكەی زۆری لێ كردووە ئەو بەشە بخوێنێت
دوای وەرگرتنی بڕوانامەی زانكۆ بەتەمای چین؟
لە سەردەمانی زوو، زۆر زوو نا، تا ساڵانی نەوەدەكانیش، خوێندنی بەكالۆریۆس گرنگییەكی زۆری هەبوو، مەبەستم ئەوە نیە كە ئێستا ئەو گرنگییەی نەماوە، بەڵام ئێستا بەهۆی ئاسانكردنەوەی رێكارەكانی خوێندن، ئەوا قوتابی لە وەرگرتنی بڕوانامەی بەكالۆریۆس ناوەستێتەوە، بەڵكو هەموو هەولێك دەدات بەرەو خوێندنی باڵا بڕوات (ماستەر و دكتۆرا) و هەندێك جاریش بۆ پلەی زانستیی زۆر بەرزتر هەوڵ دەدەن. بۆیە لە ناونیشانی ئەم بەشەیاندا نووسیومە (دوای وەرگرتنی بڕوانامەی زانكۆ بەتەمای چین؟) پرسیارێكە پێوستە لە قوتابییەكان بكرێت، چونكە زەمەنی بەكالۆریۆس رۆژ لەدوای رۆژ كەم دەبێتەوە، وەرگرتن و دامەزراندن تەنها بە بڕوانامەی بەكالۆریۆس پڕ ناكرێتەوە، بەڵكو هەتا دەرچوانی خوێندنی باڵا هەبێت، دەرچوانی بەكالۆریۆس كەمتر دەرفەتیان دەبێت
پاشكۆی گۆڤاری شایان وەك پاڵنەرێك بۆ پاشەرۆژی قوتابییەكانمان
لە كۆتاییدا بە پێوستی دەزانم بڵێم كە زانكۆی نێودەوڵەتیی تیشك هەردەم پشت و پەنای قوتابییەكانی بووە بۆ ئەوەی بەرزترین پلەی دەرچوون بەدەست بێنن، و لە بواری گرنگ و پڕ بەهادا ئایندەیان داڕێژن، هەموو ئەمانەش بە پێشكەشكردنی باشترین كوالێتی خوێندن لە رێی دامەزراندنی مامۆستای شارەزا، دروستكردنی تاقیگە بۆ هەموو ئەو بەشانەی كە بۆ پەرەپێدانی خوێندنەكەیان پێویستییان پێیەتی، و تەنانەت لە بەشی یاسادا (دادگای گریمانەیی) بۆ قوتابییەكان دابین كراوە، بۆ ئەوەی پێش چوونە ناو دادگاكانەوە، لە ناو ئەو دادگا گریمانەییەدا رۆڵی خۆیان بگێڕن چ ببنە پارێزەر یاخود دادوەر و داواكاری گشتی و هەر رۆڵێكی دیكە كە بۆ ئەو دادگایە پێویست بێت، هەروەها لەلایەكی دیكەوە لە چوارچێوەی باڵەخانەی فاكۆڵتی ددان دا، نەخۆشخانەیەكی تایبەت بە ددان رۆژانە پێشوازی لە نەخۆش دەكات و لەلایەن پسپۆرانی بواری ددانەوە چارەسەرییان بۆ دەكرێت، ئەمەش وا دەكات قوتابییەكانمان زیاتر ئاشنای نەخۆشییەكانی ددان و چۆنێتی چارەسەركردنیان بن
بێگومان هەموو ئەمانە پاڵنەر بوون بۆ ئێمە وەكو ستافی گۆڤاری شایان بیر بەوە بكەینەوە كە جگە لە بڵاوكردنەوەی بابەتی قوتابیان، چی بكەین كە بتوانین زیاتر ئاستی بەرزی قوتابییەكانمان بنرخێنین؟ هەر بۆیە بیرمان بە دروستكردنی پاشكۆیەك بۆ گۆڤارەكەمان كردەوە، مەبەستمان لەو پاشكۆیە ئەوەیە كە چۆن بتوانین بەشێك لە رەنج و ماندووبوونی قوتابییەكان و مامۆستاكان و دایكان و باوكانیش بخەینە روو، لە ئەنجامدا بڕیارماندا بە بڵاوكردنەوەی توێژینەوەی دەرچوونی قوتابیانی زانكۆكەمان، مەبەستمان توێژینەوەی ئەو قوتابییانەی كە لەسەر ئاستی توێژینەوەی بەشەكانیاندا پلەی یەكەمیان بەدەست هێناوە، هەروەها لەلایەكی دیكەوە دەمانەوێت رۆحی كێبركێ لە نێوان قوتابییەكاندا بۆ بەدەستهێنانی پلەی یەكەم لەسەر ئاستی توێژینەوەكانیان دروست بكەین. بەپێی زانیارییەكانم ئەوە یەكەمین هەنگاوە لەو بارەیەوە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراقیش بۆ بڵاوكردنەوەی توێژینەوەی دەرچووانی بەكالۆریۆس، بنرێت
ماوەتەوە بڵێم، زانكۆی نێودەوڵەتیی تیشك زۆرجار هەنگاوەكانی جگە لە سوودی مەعنەوی، سوودی ماددی تێدا نەبووە، ئەم پاشكۆیەش یەكێكە لەو هەنگاوانەی كە تەنها و تەنها بۆ دەرخستنی ئاستی قوتابییەكانییەتی و هەروەها بۆ ئەوەی خوێنەران و ئەوانەی بەدوای سەرچاوەی نووسراودا دەگەڕێن بۆ دەوڵەمەندكردنی توێژینەوەكانیان، سوود لە توێژینەوەی قوتابییانی زانكۆی نێودەوڵەتیی تیشك وەرگرن
