دەبمە ندازيارى جييوَماتيكس ؟

                                                                                                                Geomatics       جييوَماتيكس:

جييوَماتيكس  The mathematics of the Earth{Geo– (mathe)matics) زانستيَكى بةكار هيَنراوة  بوَ  كوَ كردنةوةى  زانيارى   لة سةر رووى  زةوى  و  ذيَر زةوى  و  ذيَر  رووبةرةكانى ئاو. ئةم  زانيارييانة  ريَك  دةخريَن, شى  دةكريَنةوة,  ثةيوةند ييةكانى  نيَوانيان  ديارى  دةكريَن,  و  بة بةكار هيَنانى  كوَمثيوتةر  و بةرنامةى  ثيَشكةوتوو  بة  فوَرمى  جوَرا و  جوَر  ثيَشان دةدريَن. بوَ  ئة نجام  دانى  ئةم ئةركة  ذمارةيَيَكى زوَر  لة  ئاميَر و تةكنوَلوَجياى  ثيَشكةوتوو  بة كار  دةهيَنريَن .

   زانستيى  جييوَماتيكس  زوَر بوارى  زانستيى  تر لة خوَ  دةطريَت  وةك: جيوَدوَسى (Geodesy), جى ئاى ئيَس(Geographic Information System. GIS), جى ثى ئيَس,    (Global Positioning System. GPS) هايدروَطرافى(Hydrography),  فوَتوَطرامةترى(Photogrammetry),  ريموَت  سيَنسينط(Remote Sensing),  و رووثيَوى  سةر  زةوى.(Land Surveying)

– جيوَدوَسى :  Geodesy) ) وشةييََكى لاتينيية  بة ماناى  زانستيى  ثيَوان  و نةخشة كيَشان  و  ديارى كردنى  هيَزى  كيَشى  طوَى  زةوى  ديَت,   ئةم زانستة بةشيََكى  سةرةكيى  زانستيى  جييوَماتيكسة. زانايانى  ئةم بوارة  هاوكيَشةى  ماتماتيكيان  داناوة   بوَ  ديارى  كردنى  قةبارة و شيَوةى  طوَى  زةوى,  و  ريَطاى  جوَرا و جوَر  دابين  كراون  بوَ  ثيَوانةى  هيَزى  كيَشى  زةوى.

جيوَدوَسى    بةسةر  سىَ  جوَرى  سةرةكى دا دابةش دةكريَت كة  بريتين  لة:                                                                                                      – جيوَدوَسى  ئةندازيارى   ,( Geometrical Geodesy) جيوَدوَسى  فيزيائى  (Physical Geodesy)  جيوَدوَسى   سةتةلايتةكان (Satellite Geodesy)  زانستى جيوَدوَسى   بوَ ئةم مةبةستانة بةكارديَت  بوَ:                                                                                                                                                        – دامةزراندنى  سيستةمى ثوَتانى  سىَ  رةهةندى  بوَ  وولات.                                                                                                              –  ديارى  كردنى  شويَن  ( Coordinate)  بة  ئاستيَكى  زوَر  بةرزى  راست  و  ورد.                                                                                     –  سازدانى  نةخشةى  جياواز  بوَ  ريَ  رةوى  فرِوَكةكان  لة  ئاسمان  و  كةشتييةكان  لة  دةرياكاندا.                                                     –  ديارى  كردنى  خالَةكانى سنوورةكان  لة نيَوان ولاتاندا.                                                                                                                 –  ضاوديَرى  كردنى  طوَرِانكارييةكانى  سةر  رووى  زةوى  كة لة شويَنان  روو دةدةن.                                                                            –  ئامادة  كردنى  نةخشةى  جيئوَييد ( Geoid)  بوَ  طوَى  زةوى.                                                                                                     –  ئامادة  كردنى  طونجاوترين  ئيليثسوَييد ( Ellipsoid) بوَ  شيَوة  و  قةبارةى طوَى  زةوى  بوَ  بةكار  هيَنانى  لة هةذمار كردنى  هاوكيَشة ماتماتيكييةكاندا.

    جى ئاى ئيَس:  (  System    Information Geographic )  بريتيية لة  سيستةميَكى كوَمثيوتةر بوَ  وةرطرتنى     زانيارى  و عةمبار كردنى  و  شىَ كردنةوةى  و  بةستنةوةيان  بة  شويَن  لة  سةر  رووى  زةوى  و ثيَشان دانى  ئةم  زانيارييانة  و  شيَوازى        ثةيوةنديى  نيَوانيان  بة شيَوةييَك كة  بةكار هيَنةران    زياتر  لة بابةتةكان تىَ بطةن  و  برِيارى  راست و دروستى لة بارةوة  بدةن.

سيستةمى  جى  ئاى  ئيَس  ,ثيَك  ديَت   لة ئاميَرةكان (Hardware), بةرنامةكان ) Software ( , زانيارى لة بارةى  شويَن وثيَناسة كردنيان  ((Data, نةخشة  ريَطاى  كاركردن(Methods),  و  ئةو كةسانةى(people)  كة لةم  بوارةدا  ثسثوَرن .زانيارييةكانى  جى ئاى ئيس  لة بارةى  شويَنةوة  دةكريَت  بة  شيَوةى  جياواز  ثيَشان  بدريَن  وةك  ثوتانى جوطرافى, ثوتانى  كارتيزى, كوَدى  تايبةت, و ناونيشان. لة سيستةمى جى ئاى ئيَس  زانياري  زوَر بةراورد  دةكريَت وةك  زانيارى  لة بارةى هاوولاتييانةوة: ذمارةى دانيشتوان, مووضةى   مانطانةيان, ئاستى  زانستييان  و  شتى  تر. هةروها  دةتوانرىَ  زانيارى  لة  بارةى  شيَوةى  زةوى  ثيَشان  بدريَت وةك  شويَنى  رووبارةكان,  ريَطاكان, سةرضاوةكانى  ئاو, جوَرى ناوضة سةوزاييةكان, جوَرى ثيَكهاتةى  خاكةكة,  هةروها  زانيارى لة بارةى  شويَن و جوَرى  كارطةكان, قوتابخانة و زانكوَنان و زوَر  شتى تر. بة هوَى  تةكنوَلوَجياى  جى ئاى ئَيَس  بةراوردى ورد  بوَ ئةم  بابةتانة  ئةنجام دةدريَ  و  ثةيوةندييةكانى  نيَوانيان  بة  شيَوةييَكى  زانستييانة  ديارى  دةكريَن  و ريَك  دةخريَن.

 جى ثى ئيَس    GPS)  (Global Positioning System(   زانستيى  ديارى  كردنى   شويَنة (خالَ)   لة سةر رووى  زةوى, لة سةر رووى  ئاو و هةروها  لة  ئاسمان بة يارمةتى ئةو نيشانانةى ( Signals)  كة لة  سةتةلايتةكانى  ئاسمانةوة  دةنيَردريَن  بوَ  ئاميَرة  وةرطرةكان      (  Receivers )   لة  شويَنى  ديارى  كراودا.

سيستةمى جى ثى ئيَسى (ئةمةريكى)    لة  سىَ بةشى  سةرةكى ثيَك  ديَت:                                                                                           1- بةشى  ئاسمانى(Space Segment) :  لة بيست و ضوار سةتةلايت  ثيَك  ديَت  لة  شةش  رىَ  رةوى  جياوازدا    بة  دةورى  طوَى  زةويدا دةخوليَنةوة لة كة  بيست  هةزار و دوو  سةد  كيلو مةتر  لة ئاستى  زةوييةوة  بةرزة.                                                                                                         2-بةشى  كوَنترولَ (Control Segment):  لة  بنكةييَكى  سةرةكى  ثيَك  ديَت  كة لة  ولايةتى  كوَلوَ رادوَ  لة  ئةمةريكاية  و  ضوار  بنكةى تريش هةن كة  لة سةر  طوَى  زةوى  دابةش  كراون . كارى  بةشى كوَنتروَل  بريتية  لة  ضاوديَرى   كردنى  سةتةلايتةكان  و  كوَ كردنةوةى  نيشانةكانيان و  راست  كردنةوةيان  هةروةها ئةو  زانياريية راست  كراوانة دةنيَرنةوة بوَ  سةتةلايتةكان تا  بة ئاراستةى  وةرطرةكان  ثةخشيان بكةن.

          3- بة كار هيَنةران: ( User Segment) بريتية لة ئاميَرة وةرطرةكان : ( Receivers )    ثيَشوازى لةو  نيشانة  راست كراوانة  دةكةن  كة  سةتةلايتةكان  دةينيَرن  و  هةلدةستن  بة هةذمار كردنى  ثوتانى  هةر سىَ رةهةندى  شويَنةكة.                                                                                                           ئيَستا  لة جيهاندا ضةند  سيستةميَكى  هاوشيَوة  هةن كة بريتين لة  سيستةمى ضينى  ( BeiDou), و  سيستةمى  ئةوروثى   (Galileo)  , وة  سيستةمى  روسى ( GLONASS).

سيستةمى جى ثى ئيَس  لة زوَر  بواراى  جياوازدا  بةكار ديَت  وةك:  روو ثيَوان, ضاوديَرى  كردنى  هاتووضو, كةش و هةوا, ديارى كردنى  ريَطاى  فروَكة و ثاثوَر و ئوتومبيل, كشتوكال, زانستيى جيوَدوَسى, سةربازى  و طةلىَ بوارى تر.

 هايدروَ طرافى:  (Hydrography)زانستيى هايدروَ طرافى بريتيية  لةو  ثيَوانانةى  كة لةسةر  رووبةرى  ئاو  دةكريَت  بة  ئاميَرى  دةنط دانةوة       (  Sounder  Echo)       لة  جوَرى  جياواز تا شيَوةى  زةوى ذيَر ئاوةكة  و  قوولَايى  زةوييةكة لة  ئاستى  رووبةرى   ئاوةكة  و ثيَكهاتةى  زةوييةكة  ديارى  دةكات  و  شويَنى  ئةم  جوَرة  زانيياريانة    بة  كةنارةكانى  دةور و  بةرى  ئةم  رووبةرة  ئاوييانة دةبةستيَتةوة .

 زانستيى  هايدروَ طرافى  بةكارديَت  بوَ  ضاوديَرى  كردنى  طوَرانكاريةكان  لة  ئاستى ئاوى  دةرياضةكاندا  و قةبارةى  شةثوَلةكان و ثلةى  طةرمى  ئاوةكةدا روودةدةن. زانستى  هايدروَََطرافى  ريَطاى  دروست بوَ  ثاثوَرةكان  ديارى دةكات بة تايبةتى لة  كاتى  هاتو و ضوونيان  لة نيَو دةريايةكاندا, هةروها  بوَ  بة  دوادا طةران  بوَ  نةوت  و طاز و كانزاكانى  ذيَر  روبةرةكانى ئاو بة كارديَت. ئةو  زانياريانةى كوَ  دةكريَنةوة  لةم  بوارة  بةم  شيَوانة  بةكار ديَن:

  – ديارى  كردنى  ريَرِةوة  ئاوييةكان  لة  سةر  نةخشة.                                                                                                                       – هةذمار كردنى برِى  هةلَكةندن و ثرِ كردنةوة  بوَ  ثروَزةكانى  ناو  روبةرةكانى ئاو.                                                                         – ئامادة  كردنى  نةخشةى   قولَا ييةكان  لة ئاستى  رووبةرى ئاوةكان  ( Nautical Chart).                                                          –  دروست  كردنى  موَديَلى سىَ  رةهةندى  بوَ  زةوى ذيَر ئاو.                                                                                                                  – هةذمار  كردنى برِى ثرِ  بوونةوة  ( Sediment )   بوَ  ذيَر ئاوى  بةنداوةكان  بة  تيَثةربوونى  كات.                                                      – ديارى  كردنى   شويَن  و ئاست  بوَ  دروست  كردنى ثروَذةكانى  ناو رووبةرةكانى  ئاو.                                                                         – طةران بة دواى تةنة  نقووم  بووةكان و ديارى  كردنى  شويَنةكانيان  و  ثيَشاندانيان بة سىَ  رةهةندى.

  فوتوطرامةترى: ( Photogrammetry ) بريتيية  لةو  زانست و تةكنوَلوجيايةى  بة كار  ديَت  بوَ  ثيَوانة  كردنى  ئةو  تةنانةى  كة  لة سةر  ويَنةكان  دةردةكةون  بوَ  ديارى  كردنى  شويَن و قةبارةيان. ئةو  ويَنانة  بة  كاميراى  تايبةت  وةردةطيريَن  كة جيَطير  دةكريَن  لة  سةر  زةوى  ياخود  لةناو فروَكةييَكدا  لة  كاتى  فريني دا. لة سةر بنةماى  شويَنى  وةرطرتنى  ويَنةكان,  فوَتوَطرامةترى  دةكريَتة دوو  جوَرة:  جوَرى يةكةم  ثييَ دةطوتريَت  فوتوطرامةترى  زةمينى   (  Photogrammetry   Terrestrial)       وة  جوَرى  دووةم  ثىَ دةطوتريَت  فوتوطرامةترى  ئاسمانى   ( Aerial Photogrammetry  )                           ويَنةكان  دةبيَت  بة  شيَوةييَك  وةربطيريَن,  ويَنةى  دووةم  دةبيَت  لة سةدا  شةستى  ويَنةى  يةكةم   دابثوشيَتةوة(  Overlap)  بوَ  ئةوةى  ثروَسةى فوَتوَطرامةترى  جىَ بة جىَ  بكريَت.

ثروَسةى  فوَتوَ طرامةترى:  بريتيية لة  دروست كردنةوةى  شيَوةى  لاسةنطى و  بةرزى  فرِوَكة (واتا  كاميراكة) لة كاتى  وةرطرتنى  ويَنةكة  لة  ئاسمان, ئةم  ثروَسةية  بة دوو  ريَطا  جىَ بة جىَ دةكريَت:

-ثروَسةى  ميكانيكى : لةم  ثروَسةيةدا  دوو  ويَنة كة لة  ناو  ئاميَريَكى  تايبةت  دادةنريَن  كة  ثىَ دةطوتريَت

 ( Streoplotter) و  بة سىَ  قوَناغى  كار  كردن  شيَوة  و بارى لاسةنطى و بةرزى فروَكةكة (كاميراكة) بة ثيَوانةييَكى

( Scale) تايبةت  لة ناو  ئاميَرةكة  بةدى  دةكريَت. ئةم  ثروَسةية  لة لايةن كةسانى  شارةزاوة ئةنجام  دةدريَت.

– ثروَسةى  ديجيتال : لةم  ثروَسةيةدا  قوناغةكانى   ثروَسةى  ميكانيكى  بوَ  دروست  كردنةوةى  شيَوة و بارى  لاسةنطى و بةرزى فروَ كةكة (كاميراكة) بة  شيَوةييَكى  ماتماتيكى  و بة  بةكارهيَنانى  كوَمثيوتةر و بةرنامةى  تايبةت (  Software) ئةنجام  دةدريَت بة  شيَوةييَكى  خيَراتر و راست و دروست تر وةكو ئةوةى لة ثروَسةى  ميكانيكيدا هةية.

لة  هةر  ثروَذةييَكى  فوَتوَطرامةتريدا  ثىَ ويستة ديزاينى ثلانى  فرينى فروََكةكة ( Flight plan design )  ئامادة  بكريَت  تا بزانريَت  ضةند هيَلَى  فرينى ثيَويستة, و لة  هةر  هيَليَك  ضةند  ويَنة  بطيريَت, و لة بةرزى ضةند  فرِوَكةكة بفريَت,  هةروها  جوَرى  كاميراكة ديارى بكريَت  بوَ  وينة طرتن.

فوتوطرامةترى بةكار  ديَت لةم بوارانة:

–  ئةندازيارى , كشتوكالَ و دارستانةكان, ثزيشكى, سةربازى, شويَنةوار و تةلارسازى, دوَزينةوةكانى ذيَر ئاو, و  زوَر  بوارى  تر. فوتوطرامةترى ئيَستا  لة قوَناغيَكى  تةكنوَلوَجياى سةردةم  داية, بوَ بةكار هيَنانى فروَكةى بىَ  فروَكةوان ( UAV )  بةكار  ديَت  بة مةبةستى  وةرطرتنى  ويَنةكان  لة ئاسمانةوة, بة بةكار هيَنانى  بةرنامةى زوَر  بةتوانا  ئاسانكارى زوَريان  كردوة  بوَ  ثروَسةكة بة طشتى.

 

 

 ريموَت سيَنسينط🙁 Remote Sensing)  ريموَت سيَنسينط  زانستيى كوَكردنةوةى  زانياريى  جوَرا و جوَرة لة بارةى  تةنةكان  لة  دورةوة  و  لة  ريَطاى  وةرطرتنى  ويَنةى  شويَنةكان  لة  ئاسمانةوة  بة بةكارهيَنانى كاميراى تايبةت  بوَ  توَمار  كردنى   تيشك  دانى  كاروموطناتيزى  كة لة  تةنةكانى  سةر  زةوى  دةردةضن لة جوَرى  دةرضووةكان (  Emitted) و  دانةوةكان ( Reflected)  ئةو  زانيارييانة  شىَ  دةكريَنةوة  و  ليَكوَلينةوة  لة  ثيَكهاتةكانيان  و قةبارةيان  دةكريَت.

بوارةكانى  بةكارهيَنانى  ريموَت سيَنسينط:                                                                                                                                                – ئةندازيارى, ثلان دانان, نةخشة كيَشان, كشتوكالَ, ضاوديَرى  كردنى  رووبار و  بةنداوةكان,  ديارى كردنى سةرضاوةكانى ئاو, جوَرى  كشتوكالَيية ضاندراوةكان و تةندروستييان, ثيَك هاتةكانى خاك, ذينطة و كةش و هةوا, ضاوديَرى دارستانةكان, جيوَلوَجيا, ئاوديَرى,و سةربازى.

رووثيَوى  سةر  زةوى:  ( Land Surveying ) بريتيية لةو  زانست و تةكنوَلوجيايةى  كة بوَ  ديارى  كردنى  شويَن  لة سةر  رووى  زةوى و ذيَر زةوى بةكارديَت    هةروها  دامةزراندنى  خالَى  ديارى كراو  لة  سةر  زةوى  بة  طويَرةى  ديزاينةكان. بوَ  ئةنجام  دانى  ئةم  كارانة بة  شيَوةييَكى  راست و دروست بوَ ئةم  مةبةستة  ئاميَر و تةكنوَلوجياى سةردةم  بة كاردةهيَنريَت  وةك :  ( Digital Level, Total Station, GPS, Scanners, EDM, ) لةطةل  بةرنامة  تايبةتييةكان ( Software )  و كوَمثيوتةر.

 رووثيَوان  روَلى  سةرةكى  و طرينطى هةية  بوَ  ثلان دانان و ديزاين  كردن و دروست كردنى ثروَذةكان

1-هةنطاوى  يةكةمى رووثيَوان  بريتيية لة ئامادة  كردنى  نةخشةى  ئةو  ناوضةيةى  كة  ثروَذةكةى  لىَ  ئةنجام  دةدريَت, و  لة  سةر  ئةم  نةخشةية شويَنى  ثروَذةكة  ديارى  دةكريَت  و  برِى  هةلَكةندن و ثرِكردنةوةى  بوَ  هةذمار دةكريَت.

2-هةمو جوَرة ثروَذة ييَك  وةك:  ريطاى  ئاسنى (شةمةندة فةر), ئوَتوَبان, تونيَل, ئاوديَرى, بةنداو, ثروَذةى ئاوى خواردنةوة, ئاوةرِوَ, فروَكةخانة, بةندةر, بينا بالَاكان, و جوَرى تر هةموى لةسةر  بنةماى  رووثيَوان  دادةمةزريَن  و  دروست دةكريَن.

3-لةكاتى  دروست كردنى  ثروَذةكاندا  نيشانة دادةنريَت  بوَ  ديارى  كردنى  هيَلَ و ئاست ئةويش  بة  طويَرةى  ديزاين لة  لايةن  ئةندازيارى  جييوَماتيكس دادةنريَت  بة  ئاميَرى  سةردةم  كارةكة  ئةنجام دةدريَت  تا ثروَذةكة كوَتايى  ديَت.

4-ديارى كردنى  سنوور بوَ  زةوييةكان  بة مةبةستى خانوو  دروست كردن  و خاوةنداريةتى. و طةلى  بوارى  تر.

  جوَرةكانى رووثيَوان  زوَرن  لة وانة:Cadastral surveying, Mining Surveying, Route Surveying, Topographic Surveying, Construction Surveying, As build Surveying

ئةندازيارى جييوَماتيكس:                                                                                                                        – ئةندازيارى ثيَشبركيَية لةطةلَ  زانست, ئةندازياران ديار و ناسراون و جيَطاى شانازى  هاونيشتمانييةكانيانن.

– ئةندازياران داهيَنةرى  طوَرِانكارى  سةرنج  راكيَشن بوَ  نوىَ  كردنةوةى  ولَات.

– بةرنامةكانى  خويَندنى  ئةندازيارى طوَرِانكارى  ريشةيى  لة  دةروونى  خويَندكارانى دا  ئةنجام  دةدات  واتة  سةركةوتنى  ثيشةيى.

– بة توانا  ئةندازيارييةكانيان  ضارةسةركردنى كيَشة طةورةكان  دةكةن.

– بةشدارى  لة  ثيَشكةوتنى  وولات  دةكةن بوَ ئاستيَكى  بالَا تر و خوَشتر دةرِوانن.

– ئةندازيارى دةخويَنم  بوَ بةدي هيَنانى دواروَذيَكى  بةختةوةر بوَ  خيَزانةكم.

– لةبةر ئةو هوَيانة دةبيَت  خويَندنةكةم  لة باشترين و ثلة بةرزترين  زانكوَ  ئةنجام  بدةم ئةويش( زانكوَى تيشكى نيَودةولةتية).

– هه لى كار له هه مو ئه و بوارانه ى ئامازه ى بيكراوه  له ده زكا حكوميه كان و تايبه ته كان كراويه بو تو.

 ب.ى. قوباد زه كى هه نارى

سه روَكى به شى ئه ندازيارى رووثيَوان و جييوَماتيكس / زانكوى تيشك نيوده وله تى / هه ولير

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *