ئەلیكساندەری مەكدۆنی بەشاری كۆرنێت-دا تێدەپەڕێ، چووە لای دیوژن-ی فەیلەسووف، بینی بە جلێكی شڕ و بەبێ پارە و پوول لەژێر درەختێكدا دانیشتووە، ئەلیكساندەری بەهێزترین پیاوی ئەو سەردەمە، لێی پرسی دەتوانم هیچت بۆ بكەم؟ فەیلەسووف وەڵامی دایەوە، بەڵێ دەتوانیت تۆزێك بڕۆیتە ئەولاوە چونكە بەری تیشكی ڕۆژت لێگرتووم. پاسەوانانی ئەلیكساندەر سام دایگرتن و چاوەڕێیان دەكرد ڕابەرەكەیان توڕەبێت. بەڵام ئەلیكساندەر پێكەنی و وتی ئەگەر ئەلیكساندەر نەبوومایە، بەدڵنیایەوە پێم خۆشبوو دیوژین بوومایە.
سوقڕات لەژیانیدا یەك ڕستەی نەنوسیووە، بەڵام ئایدیا و بۆچوونەكانی تاوەكو ئێستاش كاریگەری خۆیان لەسەر ڕەوتی فكر و فەلسەفە هەیە، سوقڕات یەكێك بوو لەو كەسە دەگمەنانەی كە سەرەرای قورسی و بەربەستەكانی ژیان، لە ئارامی و دڵنیایەكی تەواودا دەژیا، بەوەی زۆرینەی ژیانی لە دۆزینەوەی خود-دا بردەسەر، كە دەڵێم ئارامی و دڵنیایی، مەبەستم یەقینێك نیە كە كەسانێكی جاهیلی خاوەن بڕوانامە و قەڵەم بانگەشەی بۆدەكەن یاخود ئەو دڵنیایی و ئاسوودەییە سڕكەرە نیە كە عەوام لەژیانی تایبەتی خۆیاندا تێیدا دەژین و بێئاگان لە پرس و بابەتەكانی ژیان. سوقڕات بەدوای سامان و پلەوپایە نەكەوت، ئەو دڵەڕاوكێیەی خەڵكانێكی نەبوو كە بوونی خۆیان بە پێگەیەكی كۆمەڵایتی، ئابووری، سیاسی بەستابێتەوە. واتە ئەو قۆناغەی ڕەتدابوو كە تەمەنی خۆی تەرخان بكات بۆ تێركردنی چاوەڕوانی ئەوانی دی. بۆیەش كاتێك سزادرا بە مەرگ، بەبێ دوودڵی ژەهرەكەی خواردەوە. ئەوەی لێرەدا دەمەوێت تیشكی بخەمەسەر وەسفكردنی سوقڕات نیە بەڵكو بریتییە لەوەی كە بڵێم سوقڕات خاوەنی سامانێكی ڕۆحی زۆربوو، كە پێكهاتبوو لە تێگەیشتن و عەقڵ.
مرۆڤ تاچەند ژیربێت، ئارامتر و فكر فراوانتر و دووربین تر دەبێت بە ژیان، بەپێچەوانەی كەسانی نەزان كە زۆرینەی تەمەنیان لە ململانێی بێمانا و شتگەلێكی پووچ دەبەنەسەر.
لەكاتی تاقیكردنەوەكاندا، بە قوتابییان دەوترێت تێگەیشتن نیوەی وەڵامە، لە ژیانیشدا تێگەیشتن لە بارودۆخ زۆر گرنگترە لە بڕیاردان لەسەری، چونكە بەبێ تێگەیشتنێكی ڕاست ناتوانرێ بڕیارێكی دروستی لەسەر بدرێت. مرۆڤی ژیریش لەو ساتەی كە لەبەشێكی ژیان تێدەگات، دڵەڕاوكێ و ترسی لەسەر داهاتووی خۆی نابێت، چونكە دەزانێت زۆرێك لەوشتانەی كە خەڵكی شەڕی بۆ دەكەن لە كۆتاییدا یەكسانە بە هیچ، هەر ئەمەشە وادەكات كەسانی ژیر لە دەرگایەك بدەن، كە ڕێگای نەمرییان پێببەخشێت.
گەورەترین دوژمنی مرۆڤ، بیركردنەوەكانێتی، هەركاتێك مرۆڤ توانی كۆنتڕۆڵی بیركردنەوەكانی بكات ئەوا بەسەر گەورەترین دوژمنی خۆیدا زاڵبووە، بۆیە هەمیشە كەسانی زیرەك لەسەرەتای ڕێگەدا وازدەهێنن (ژیریی و زیرەكیی دوو چەمكی جوودان) چونكە هەمیشە لە بیركردنەوە و ژمارەییەك ئەگەری بێكۆتادا دەژین، سروشتی عەقڵی مرۆڤیش بەجۆرێكە كە لەكاتی بیركردنەوەدا ژمارەیەك ئەگەر دادەنێت، دواتر ئەم ئەگەرانە سەردەكێشن بۆ سیناریۆی خراپ كە عەقڵ دایدەڕێژێت، ئەمەش دەبێتە هۆی دڵەڕاوكێ و ناجێگیری دەروونی.
گرێی كامڵ-بوون: ئەم گرێیە بەیەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی شكستهێنان دادەنرێت لە ژیاندا، ئەو كەسانەی كە ئەم گرێیەیان هەیە ناتوانن بەئاسانی كارەكانیان ئەنجامبدەن، بەجۆرێك كە قورسترین ڕێگا دەگرنە بەر بۆ ئەنجامدانی هەرشتێك، بۆ نموونە زۆرینەی ئەو قوتابییانەی كە ئاستیان مامناوەند و خوار مامناوەندە، وادەزانن چەندێك بخوێنن ئەوەندە نمرەی بەرز دەهێنێن، بۆیەش بەردەوام كە تاقیكردنەوە نزیك دەبێتەوە دەچنە ژێر باری ئەوەی كتێب و مەلزەمەكان لە یەكەم لاپەڕە بۆ كۆتا لاپەڕە لەبەربكەن، هەروەها گوایە دەخوێنن دەچن نیوەی ڕۆژەكە بەدیار مەلزەمەكانیانەوە دادەنیشن، كەبەشێكی زۆری ئەم ماوەیە هەر خەیاڵیان لای وانە خوێندنەكە نیە، لە كۆتاییشدا نە هەموو بابەتەكە دەخوێنن و لێی تێدەگەن و نە نمرەی بەرزیش دەهێنن، چونكە وادەزانن دەبێت هەمووشتێكیان بەپێی پلان و كەتەلۆكەكانیان بڕوات بەڕێوە. ئەوەندەی ئەزموونم هەبێت ئەو قوتابییانەی كە نمرەی بەرزیان هێناوە بەمشێوە قورسە وانەیان نەخوێندووە، بەڵكو لە بابەتەكە تێگەیشتوون و دەزانن چی گرنگە، بۆیە كات و توانیان لەسەر ئەو بابەتانە چڕدەكەنەوە كە شایستەی ماندووبوونەكەیان بێت، ئامانج لایان سەركەوتنە نەوەك كامڵ-بوون.
مرۆڤ بە سروشتی خۆی ناتەواوە، بۆیە پێویستە بوێربێت بەرامبەر هەڵە و لێی نەترسێت، هەروەها لە هیچ شتێكدا بەدوای بێخەوشیدا نەگەڕێت.
سەرچاوەكان:
- دڵەڕاوكێی پلەوپایە – ئالان دە بۆتن، وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: سەڵاح حەسەن پاڵەوان
- موجز تاريخ الدماغ و الروح – ماتياس إيكولد، ترجمة: رغد قاسم – الآن بيري.